dinsdag 4 maart 2014

De strijd om het behoud van informatie is van alle tijden

Er is een mooie site over de geschiedenis van het boek, www.boekenoudheid.nl . Je moet even over het alfabet gaan met je muis om te zien wat er zoal behandeld wordt.
Eén van de dingen die je er leert is dat papyrus een jaar of zeventig meeging, waarna de tekst vervaagde. Daarom moesten teksten steeds gekopieerd worden om bewaard te blijven. En nu zien we een mooie analogie met de hedendaagse techniek, maar ook duidelijke verschillen.

Als eerste. Bij het handmatig kopiëren werden door de kopiisten fouten gemaakt. Er werden woorden veranderd waardoor verschillende versies van documenten ontstonden en het document door de tijd heen veranderde. Dat zien we bijvoorbeeld aan de Dode Zeerollen, hoe die afwijken van de huidige bijbelteksten. Ondanks de strenge regels voor het kopiëren veranderden teksten, maar soms werden teksten ook moedwillig gewijzigd omdat de strekking van de tekst niet paste bij de tijd.
Met andere woorden: er trad gegevensverlies op bij het maken van de kopie.

Ten tweede.  Als je de site van boek en oudheid bekijkt, zie je dat mensen in de tijd dat papyrus werd gebruikt,  verschillende kanalen hadden om informatie op te slaan. Zo werden er kleitabletten gebruikt voor zakelijke transacties, wasplankjes voor informatie die niet zo lang bewaard hoefde te worden. Een verschil met nu is dat we massaal voor het digitale kanaal kiezen om informatie op te slaan en niet voor variëteit, want immers of je nu Facebook, Instagram, What’sAp of een website gebruikt: het is alles digitaal wat de klok slaat.

Ten derde:  voor belangrijke informatie werd gezocht naar het best houdbare materiaal. Toen keizer Constantijn opdracht gaf aan Eusebius tot het vervaardigen van vijftig bijbels op perkament  (dat was omstreeks het jaar 300) werden daarvoor beroepsschrijvers ingeschakeld. De hoeveelheid perkament die hiervoor nodig was kostte viereneenhalfduizend dieren het leven. Perkament was veel langer houdbaar dan papier, dus de investering was op zich een goede zaak.

Dit brengt me wel tot de vraag  of we de juiste keuze maken door de voor een organisatie belangrijkste informatie uitsluitend digitaal op te slaan. Er zou naar mijn idee een discussie moeten ontstaan over hoe we de belangrijkste informatie nu eigenlijk gaan bewaren, de informatie die in selectielijsten vaak als eeuwig of permanent wordt benoemd.
Er komt een tijd dat criminelen zo slim worden dat zij digitale documenten naar hun hand kunnen zetten. Dit gebeurt nu al, denk aan de spookrekeningen waarmee bedrijven worden bestookt. Er komt een tijd dat criminelen wijzigingen kunnen aanbrengen in digitale informatie omdat ze slimmer zijn dan degenen die de software maken om onze data te beschermen: niet alleen bij banken, maar ook in belangrijke rapporten, eigendomsbewijzen, overeenkomsten zal valsheid in geschrifte worden toegepast.  Als dan alle informatie digitaal is, zal het heel moeilijk zijn om het authentieke document nog terug te vinden. De situatie die ik noem is niet denkbeeldig: wanneer de banksector al zoveel schade lijdt dat zij deze gaat verhalen op de klanten is er nu al sprake van een zeer zorgwekkende situatie: een schade die immers al in de miljarden loopt.

Een goed alternatief daarvoor is microfilm: hét analoge medium dat bewezen heeft meer dan honderd jaar blijvend bewaard te kunnen worden. Redenen hiervoor zouden de volgende kunnen zijn:
  • -          Computer output on microfilm is snel en eenvoudig te realiseren; ook eventuele indexen kunnen worden meegefilmd;
  • -          Microfilm is een gestandaardiseerd medium en apparatuur om te lezen is voorhanden of eenvoudig te maken (met een vergrootglas kun je al een tekst lezen);
  • -          De microfilm kan opnieuw worden ingelezen wanneer en in welk systeem dan ook. Zie als voorbeeld de microfiche reader, die ook gebruikt kan worden voor film;
  • -          Microfilm is goedkoop;
  • -          Microfilm is analoog, dus het verouderingsproces verloopt zeer traag en is gemakkelijk te controleren;
  • -          Microfilm is te bewaren in een kluis, die goed kan worden afgesloten. Veranderen van de microfilm is uitermate complex, moeilijker dan digitale data te veranderen.


Ik weet dat dit niet dé oplossing is, want hoe dan met audio en beeld om te gaan- daar heb ik geen oplossing voor. Hiervoor zullen we wellicht mooie voorbeelden kunnen halen uit de muziek- en filmindustrie. Het gaat mij voorlopig om de besluiten die in documentvorm, in schriftuurvorm, zijn vastgelegd, niet om de informatieobjecten die hun vorm en gedrag moeten behouden.  

Ik pleit dan ook voor een studie naar het gebruik van microfilm voor de opslag van alle documenten die te belangrijk zijn om kwijt te raken. Via computeroutput on microfilm is dit eenvoudig en goedkoop te realiseren en is er steeds een kopie die slechts met zeer grote moeite te falsificeren is.